Julia Sowa

Julia Zofia Sowa urodziła się w 1935 r. w Warszawie. W 1937 r. zmarł jej ojciec, oficer Wojska Polskiego. Wyjąwszy kilkuletni okres po jego śmierci, całe życie spędziła z matką, żyły w trudnych warunkach bytowych. W 1954 r. ukończyła Gimnazjum im. M. Skłodowskiej-Curie w Warszawie (maturę zdawała jako ekstern) i podjęła studia na Wydziale Filozoficznym UW. W 1957 r., po odbudowie studiów socjologicznych, przeniosła się z filozofii na socjologię i w 1959 r. uzyskała magisterium na podstawie pracy „Koncepcje socjologiczne Edwarda Abramowskiego na tle nowoczesnej metodologii nauk”, napisanej już na seminarium i pod kierunkiem Stanisława Ossowskiego. W tym samym roku podjęła pracę młodszej asystentki w jego Katedrze Socjologii I, należała do grona jego najbliższych współpracowników. U Ossowskiego zaczęła także pisać pracę doktorską. Rozprawę Założenie aksjologiczne w tworzeniu podstawowych pojęć psychiatrii: analiza i krytyka współczesnych pojęć normalności i zdrowia psychicznego z punktu widzenia metodologicznego i socjologicznego obroniła w 1967 roku; jej promotorem była Maria Ossowska.

Po śmierci Ossowskiego i likwidacji jego katedry (1964) Sowa kontynuowała pracę w powołanej na jej miejsce Katedrze Metod Badawczych w Socjologii, po utworzeniu Instytutu Socjologii przemianowanej na Zakład Metodologii Badań Socjologicznych, kierowany przez Stefana Nowaka. Objęła wykład kursowy z psychologii społecznej i prowadziła do niego proseminarium. W 1969 r. z powodu, jak to określiła, „trudności psychicznych” związanych z dydaktyką oraz konieczności opieki nad chorą matką zredukowała swoje zatrudnienie do połowy etatu, a w 1972 r. Uniwersytet przeniósł ją na obciążony niskim pensum dydaktycznym pełny etat naukowo-badawczy. W 1975 r. środowiskiem socjologicznym wstrząsnęła wiadomość, że wraz z matką odebrały sobie życie; zostały pochowane na cmentarzu wojskowym na Powązkach. Julię Sowę zapamiętano jako osobę o wielkiej wrażliwości intelektualnej i emocjonalnej.

Ogłosiła drukiem artykuł Teoria grup odniesienia („Studia Socjologiczne” 1962, nr 4) oraz odkrywcze studium Psychoanalityczna teoria postaw (Teorie postaw, red. S. Nowak, 1973). W rękopisach pozostały jej obszerne referaty analityczne wygłaszane na seminariach Zakładu Metodologii, poświęcone m.in. znaczeniu i konsekwencjom wiedzy eksperckiej we współczesnym świecie, artefaktom w poznaniu naukowym oraz teoretycznym ujęciom relacji między pokoleniami w rodzinie; ten ostatni napisany był w ramach przygotowań do badań nad luką pokoleniową w Polsce. Dziełem jej krótkiego życia była oparta na pracy doktorskiej książka Kulturowe założenia pojęcia normalności w psychiatrii, wydana dopiero w 1984 roku. Analiza doprowadziła autorkę do wniosku, że to „cele praktyczne wynikające z zaangażowania w życie społeczne oraz kulturowo odziedziczonych poglądów na wartość człowieka i ładu społecznego decydują o budowie modelu człowieka zdrowego”. Wykazawszy społeczną relatywność praktycznych celów ukrytych w normach psychiatrycznych (normalność kulturowa, zachowanie ładu społecznego, szczęśliwość subiektywnie odczuwana itp.), autorka odmówiła psychiatrii specjalnych kompetencji i prawa do narzucania społeczeństwu demokratycznemu „perswazyjnych, pseudomedycznych, imperatywnych moralnie pojęć zdrowia psychicznego, a nierzadko i pojęć chorób psychicznych” i zaakcentowała prawa jednostek do odmienności i nonkonformizmu. W tym duchu autorka występowała też na początku lat 1970. w Polskim Towarzystwie Socjologicznym przeciw projektowi tzw. ustawy psychiatrycznej. Jej książka otrzymała w 1984 r. Nagrodę Ossowskiego i do dziś uznawana jest za głęboką i inspirującą (AS).