Irena Nowak

Irena Biruta Nowak z domu Lorentz urodziła się w 1928 r. w Warszawie w rodzinie inteligenckiej, wczesne dzieciństwo spędziła w Wilnie, a okupację w Warszawie i okolicy. Uczyła się konspiracyjnie w gimnazjum Fundacji im. Szachtmajerowej, ukończyła też kurs sanitariuszki. W czasie Powstania Warszawskiego i po jego upadku pracowała w szpitalu w Podkowie Lęśnej i – po uzyskaniu w 1946 r. matury – zapisała się na Wydział Lekarski UW. Po roku przeniosła się na Wydział Humanistyczny, by studiować psychologię, ale po zdaniu kilku egzaminów zaczęła studiować socjologię i w 1952 r. uzyskała magisterium na podstawie pracy Zagadnienie struktury społecznej na tle hierarchii klas i hierarchii stanów na Haiti w drugiej połowie XVIII wieku, napisanej pod kierunkiem Stanisława Ossowskiego; praca dotyczyła krzyżowania się układu klasowego i kastowego na przykładzie konkretnej zbiorowości. W czasie studiów przez rok pracowała w tygodniku Służby Polsce „Razem”. Wyszła za mąż za Stefana Nowaka, w 1953 r. urodził się im syn Andrzej, dziś profesor psychologii.

Pracowała najpierw dorywczo, a w 1955 r. podjęła pracę przy badaniach Zakładu Kryminologii PAN nad przestępczością nieletnich, w 1956 r., w powstającym Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, brała udział w badaniach w Fabryce Samochodów Osobowych Żerań. Z początkiem 1957 r. przeszła na UW, do reaktywowanej Katedry Socjologii, powierzonej na nowo Ossowskiemu. Po jego śmierci i likwidacji Katedry (1964) kontynuowała pracę w powołanej na jej miejsce Katedrze Metod Badawczych w Socjologii, po utworzeniu Instytutu Socjologii przemianowanej na Zakład Metodologii Badań Socjologicznych kierowany przez Stefana Nowaka. W latach 1958/59 i 1974/75 przebywała z mężem w Stanach Zjednoczonych, na Uniwersytecie Columbia i w Center for Advanced Study w Stanfordzie, gdzie pogłębiała wiedzę ze współczesnej psychologii społecznej.

Brała udział w opracowaniu wyników badań nad światopoglądem społecznym studentów Warszawy przeprowadzonych w 1958 r. W 1964 r. obroniła pracę doktorską Wartości, przystosowanie a pozycja w grupie – analiza porównawcza dwóch środowisk studenckich, jej promotorem był Ossowski, a potem Maria Ossowska. W pracy przeanalizowała wyniki badań Studenci Warszawy oraz własnych badań nad studentami Wydziału Fizyki UW i AWF. Opisała „prywatne ideologie” tych środowisk oraz zbadała zależności między orientacjami wybieranymi przez studentów (na dobra materialne vs. na ludzi) z ważnymi cechami ich osobowości i pozycją w mikrostrukturach, ustaloną technikami socjometrycznymi. Zajmowała się psychologią społeczną, zagadnieniami interakcji oraz socjologią małych grup. Prowadziła wykłady i ćwiczenia z tych dziedzin, w tym pierwszy w Instytucie Socjologii wykład z przedmiotu „Małe struktury społeczne”. Badała kontakty społeczne i dystanse międzywarstwowe różnych kategorii społeczno-zawodowych oraz rolę Studiów Nauczycielskich w kształtowaniu postaw i wartości przyszłych nauczycieli. Ogłosiła w czasopismach socjologicznych i w OBOP kilka prac z wynikami tych badań. W artykule Struktura społeczna a postawy (Teorie postaw, red. S. Nowak, 1973) opisała rożne możliwe drogi wpływu struktury na postawy – poprzez system klas, strukturę władzy i układ więzi nieformalnych w społeczeństwie. Pracowała nad książką habilitacyjną Zarys mikrosocjologii. Stosunki interpersonalne w świetle teorii psychologicznych.

W 1975 r. przeszła do Instytutu Polityki Naukowej i Szkolnictwa Wyższego i pracowała tam do emerytury, w Zakładzie Badań Socjologicznych. Podjęła działalność w tworzącej się opozycji demokratycznej. Była członkiem założycielem Towarzystwa Kursów Naukowych, w 1978 r. prowadziła w ramach TKN semestralne seminarium „Scentralizowana struktura władzy a życie społeczne”, a także pojedyncze wykłady w Warszawie i Łodzi. Ogłosiła tomik Wiersze (1993).

Zmarła w 1995 r. i została pochowana na Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Warszawie. (AS).