Irena Hurwic-Nowakowska

Urodziła się jako Sara Hurwic w 1912 r. w Warszawie, w rodzinie o tożsamości polskiej i żydowskiej. W latach 1931–1935 studiowała historię na Uniwersytecie Warszawskim, z nachyleniem ku socjologii. Uczęszczała na wykłady i seminaria Stefana Czarnowskiego, napisała u niego pracę magisterską „Zygmunt Krasiński a saint-simonizm w latach 1830–1835”. Należała do naukowego i ideowego lewicującego kręgu Czarnowskiego, zapewne tam zetknęła się ze Stanisławem Ossowskim. Brała udział w organizacji i opracowaniu wyników badania ankietowego nad studentami uczelni polskich, przeprowadzonego przez studenckie Koło Socjologii Pozytywnej (1935). Wojnę i Zagładę przetrwała w ZSRR, pracując we lwowskim Ossolineum i innych instytucjach naukowych i oświatowych, współpracowała ze Związkiem Patriotów Polskich.

Po powrocie, w 1948 r., została asystentką–wolontariuszką przy seminarium socjologicznym Ossowskiego na UW, a w 1949 r. otrzymała pracę asystenta w kierowanej przez niego Katedrze Socjologii. W latach 1947–1950 przeprowadziła ankietowe i terenowe badania nad ocalałymi Żydami polskimi, które pozwoliły jej sporządzić wielostronny i żywy obraz procesów wewnątrz tej społeczności. Napisała u Ossowskiego i zdążyła obronić pracę doktorską Analiza więzi społecznej ludności żydowskiej w Polsce (1950); praca nie ukazała się drukiem. Po likwidacji Katedry Ossowskiego (1951) pracowała w Zakładzie Materializmu Historycznego, a w 1955 r. przeniosła się do Zakładu Filozofii PAN. W 1952 r. wyszła za mąż za Stefana Nowakowskiego.

Po przełomie 1956 r. i powstaniu Instytutu Filozofii i Socjologii PAN Nowakowska przeniosła się do utworzonego tam dla Ossowskiego Zakładu Teorii Kultury i Przemian Społecznych. Jej osiągnięciem z tego okresu jest przeprowadzona w 1959 r. ankieta nad postawami społecznymi ludzi nauki, inspirowana ówczesnymi dyskusjami nad inteligencją polską oraz książką P. F. Lazarsfelda i W. Thielensa The Academic Mind (1958). W opartej na tym badaniu rozprawie habilitacyjnej Postawy społeczne pracowników nauki (1964) skupiła się na stosunku naukowców do religii w powiązaniu z ich poglądami społecznymi. Jej ustalenia kwestionowały wartość oficjalnego podziału na wierzących i niewierzących, ludzie nauki nie widzieli sprzeczności między nauką a wiarą, cechował ich silny liberalizm. Jej książka nie została dopuszczona do druku. Po rozwiązaniu Zakładu Ossowskiego w IFiS PAN (1962), pracowała tam w Zakładzie Badań Socjologicznych, a potem objęła własny Zespół Socjologii Wychowania, napisała wtedy monografię badawczą Postawy społeczne wobec problemu kształcenia (1977). W 1981 r. otrzymała profesurę, a w 1982 r. przeszła na emeryturę.

Po 1989 r. ukazały się drukiem jej nieopublikowane wcześniej prace: 2 część wydanych w 1964 r. Postaw społecznych pracowników nauki pt. Postawy wobec religii („Zagadnienia Naukoznawstwa” 1992–1993) i Żydzi polscy: 1947–1950. Analiza więzi społecznej ludności żydowskiej (1996, przedtem wydana po angielsku w Izraelu, 1986). W tym okresie podpisywała się także swoim nazwiskiem rodowym. Zmarła w 2006 r. w Warszawie. Jej trwałym dorobkiem jest badanie powojennej społeczności Żydów polskich, ważne źródło do historii społecznej Żydów i socjologii narodu; jego wyniki są eksponowane w Muzeum Historii Żydów Polskich. Jej grób znajduje się na cmentarzu żydowskim w Warszawie, przy ul. Okopowej (Kwatera 2). (AS)

>>> A. Sułek, Irena Nowakowska, ostatnia z rodu Stefana Czarnowskiego, w: Obrazy z życia socjologii w Polsce, Warszawa 2011.